Një dokument i rrallë nga arkivat e Universitetit të Harvardit zbulohet si një dëshmi e përpjekjeve amerikane për të mbrojtur trashëgiminë kulturore shqiptare gjatë Luftës së Dytë Botërore. Ky dokument hedh dritë mbi një histori të panjohur, duke treguar se si SHBA u angazhuan për të ruajtur pasuritë kulturore të Shqipërisë nga shkatërrimet e luftës.
Ky dokument është pjesë e “Komisionit Robert”, një grup i veçantë i krijuar nga studiues të trashëgimisë kulturore dhe arteve nga disa universitete amerikane. Në kulmin e Luftës së Dytë Botërore, ky komision punoi për të hartuar lista të detajuara të monumenteve dhe objekteve me rëndësi kulturore në Europë, për të shmangur shkatërrimin e tyre nga bombardimet dhe operacionet ushtarake.
Mes këtyre materialeve voluminoze, ndodhet edhe dosja e Shqipërisë, ku ekspertët amerikanë kanë përpiluar një listë të plotë të zonave që duhej të ruheshin me prioritet. Në faqen e parë të dokumentit, nënvizohet qartë vlera e trashëgimisë ilire, duke përfshirë periudhat greke, romake dhe bizantine, që tregon interesin e SHBA për historinë e thellë të vendit.
Ironia e situatës është e dukshme: ndërsa studiuesit amerikanë punonin në kushte lufte për të mbrojtur vlerat kulturore shqiptare, dekadat pas viteve ’90 kanë parë shumë prej këtyre pasurive të lënë në harresë, të dëmtuara ose shkatërruara nga neglizhenca njerëzore, më shumë se nga çdo rrezik luftarak.
Studiuesit që punuan në Harvard për të hartuar këtë dokument ndoshta nuk e kishin imagjinuar kurrë se projekti i tyre për të shpëtuar trashëgiminë shqiptare do të shpërfiltej nga ata për të cilët ishte hartuar. Ky është një paradoks historik që e bën ekzistencën e kësaj dosjeje të rrallë edhe më domethënëse.
Dokumenti i Harvardit është një kujtesë e rëndësishme për nevojën e ruajtjes së trashëgimisë kulturore shqiptare, e cila është e rrezikuar nga shumë faktorë. Ai na nxit të reflektojmë mbi përgjegjësinë tonë për të mbrojtur dhe promovuar vlerat tona kulturore, duke mësuar nga historia.
Si mund të sigurojmë që trashëgimia jonë kulturore të mbijetojë për brezat e ardhshëm? Ky dokument na ofron një mundësi për të rishikuar angazhimin tonë ndaj pasurive kulturore dhe për të vepruar në mënyrë që ato të mos bien në harresë përsëri. A jeni gati të kontribuoni në këtë përpjekje?
