Alarmin për një rrezik të mundshëm për privatësinë dhe të dhënat personale të qytetarëve shqiptarë e kanë ngritur ekspertët e IT-së, pas instalimit të disa pajisjeve të avancuara që kryejnë Deep Packet Inspection (DPI) nga kompanitë telefonike. Ky sistem monitorimi, i cilësuar si jashtëzakonisht i rrezikshëm pa një kuadër ligjor të saktë, mund të sjellë pasoja të rënda për të drejtat fundamentale të individëve.
Ekspertët Besmir Semanaj dhe Tomi Kallanxhi, të cilët kanë sjellë në vëmendje këtë çështje në emisionin “Të Paekspozuarit” në MCN TV, kanë shpjeguar se përdorimi i DPI mund të rezultojë në survejim masiv. Sipas tyre, kjo teknologji lejon që qytetarët, politikanët dhe gazetarët të shënjestrohen dhe monitorohen në mënyrë të palejuar, duke ngushtuar hapësirën për lirinë e shprehjes dhe privatësinë personale.
“DPI është si një postier që hap dhe lexon letrat e dërguara”, shpjegon Kallanxhi. Ai rikujton se ky sistem nuk është vetëm një mjet për monitorimin e trafikut në internet, por gjithashtu për të mbledhur informacione të ndjeshme për çdo përdorues. Edhe Semanaj e konfirmon këtë duke theksuar se informacionet e para për këtë shqetësim dolën në mars, kur një koleg nga një ISP raportoi për pajisjet e instaluara pa transparencë dhe pa një kuadër të qartë ligjor.
Përdorimi i DPI-së përfshin më shumë se thjesht mbikëqyrjen e trafikut të internetit; ai ndihmon gjithashtu në profilizimin e përdoruesve. Të dhënat e marra mund të përdoren për të formuar një imazh të plotë për preferencat dhe sjelljet e individëve. “Nëse viziton faqet e komunitetit mysliman, mund të etiketohesh si mysliman”, thekson Semanaj, duke ilustruar rrezikun e profilizimit të paligjshëm dhe të pasigurtë.
Kjo situatë ngre gjithashtu pyetje kritike mbi transparencën e institucioneve shtetërore. “Kush është institucioni shqiptar që ka dërguar këto pajisje dhe për çfarë qëllimi?”, pyesin ekspertët, duke theksuar se ndihma dhe donacionet nga jashtë duhet të jenë të qarta dhe në përputhje me legjislacionin e vendit.”
Me gjithë reagimet e vonuara të autoriteteve shqiptare, brenda dyjavësh, ato pranuan se pajisjet ishin instaluar, por mohuan se po kryhej ndonjë monitorim i paligjshëm. “Por, fjalët dhe premtimet nuk mjaftojnë. Duhet një bazë ligjore solide që të mbrojë të drejtat e qytetarëve”, thotë Kallanxhi, duke theksuar se pa këtë mbrojtje, individët do të jenë gjithmonë të rrezikuar nga monitorimi i parregullt.
Një tjetër shqetësim është censura. Siç përmend Semanaj, përdorimi i DPI mund të ndihmojë qeveritë të bllokojnë përmbajtje të caktuara dhe të shërbejë si një mjet për censurimin e informacionit. “Kjo është një armë që është në dorën e një shteti dhe, pa leje, e rrezikon lirinë e shprehjes dhe aksesin në informacion”, thekson ai.
Në kontekstin më të gjerë, janë disa vende që kanë aplikuar me sukses DPI për të monitoruar realitetin digital të qytetarëve të tyre, por shumë prej tyre, si Kina dhe Rusia, e kanë përdorur për të shtypur dissentin dhe për të ndjekur individë të pafajshëm. Shqipëria, duke qenë një vend në zhvillim dhe me sfida të shumta ligjore, duhet të mësojë nga këto raste dhe të vendosë një kuadër të qartë dhe të qëndrueshëm për ruajtjen e të dhënave dhe të drejtat e qytetarëve.
Ekspertët kërkojnë gjithashtu që institucionet shqiptare të rishikojnë urgjentisht politikat dhe praktikën përkatëse. Pakti për të drejtat e njeriut dhe transparencën e informacionit duhet të jetë prioritet në këtë proces. Pa këtë, qytetarët do të vazhdojnë të jetojnë në frikë, duke u rrezikuar privatësinë dhe sigurinë e tyre personale.