Shkencëtarët pretendojnë se kanë identifikuar faktorët kryesorë që rrisin rrezikun e zhvillimit të demencës — dhe disa prej tyre mund të lidhen me personalitetin tonë.
Studiuesit amerikanë analizuan mbi 20,000 të rritur mbi moshën 50 vjeç për të vlerësuar mundësinë e zhvillimit të kësaj sëmundjeje që dëmton kujtesën.
Përfshirë faktorët e pashmangshëm, si plakja dhe përbërja gjenetike, ekspertët identifikuan 12 variabla kryesore që ndikojnë në rrezik.
Pësimi i një goditjeje në tru, shëndeti i dobët fizik, diabeti ose një BMI mbi 35 — që konsiderohet si obezitet — ishin ndër shenjat. Studimet prej kohësh sugjerojnë këtë.
Por tre faktorë, të lidhur me personalitetin, u identifikuan gjithashtu nga ekonomistët e think-tankut RAND me bazë në Kaliforni.
Këto përfshijnë mosangazhimin në karrierë — ‘kurrë mos të punuarit ose punimi vetëm për pak vite’ — mungesën e ndërgjegjshmërisë dhe angazhimin e ulët në hobi.
Rreziqe të tjera përfshijnë konsumimin e alkoolit rrallë ose në mënyrë të tepruar, mosushtrimin fizik, rezultate të ulëta në teste fizike, aftësi të ulëta njohëse ose kufizime funksionale — pamundësia për të kryer plotësisht aktivitetet e përditshme.
Megjithatë, ata paralajmëruan se gjetjet e tyre tregojnë vetëm një lidhje mes këtyre faktorëve dhe demencës, pa provuar se ato e shkaktojnë atë.
“Të moshuarit që përpiqen të ruajnë funksionin e lartë njohës për një kohë më të gjatë mund të përfitojnë nga modifikimet e hershme të stilit të jetesës, si ushtrimet fizike, vazhdimi i punës për vite shtesë, angazhimi në hobi dhe aktivitete të reja pas pensionimit, dhe ruajtja e shëndetit të mirë fizik”, shkruhet në raportin e tyre.
“Efektet e vlerësuara të masave psikosociale ndryshojnë ndjeshëm në modelet e vlerësuara dhe nuk pamë një model të qartë. Për shembull, angazhimi në hobi dhe aktivitete të reja informuese mbron kundër shfaqjes së demencës në dy vite, por jo në katër vite”, thuhet tutje në raport.
Të pasurit e një personaliteti të ndërgjegjshëm mbron kundër demencës pas katër vitesh, por jo pas dy vitesh. Prandaj, këto rezultate janë disi të ndjeshme.
Ata shpresojnë se duke rritur ndërgjegjësimin për faktorët e rrezikut — të cilët ndryshojnë me moshën — njerëzit mund të ndërmarrin hapa për të reduktuar gjasat për të zhvilluar sëmundjen.
Në korrik, një studim historik sugjeroi se gati gjysma e rasteve me Alzheimer mund të parandalohen duke adresuar 14 faktorë të stilit të jetesës që nga fëmijëria.
Ekspertët kryesorë botërorë zbuluan dy faktorë të rinj të rrezikut — kolesteroli i lartë dhe humbja e shikimit — që së bashku janë përgjegjës për pothuajse një në dhjetë raste të demencës në nivel global.
Këto i shtohen 12 faktorëve ekzistues, nga gjenetika deri te statusi i pirjes së duhanit, që ekspertët kanë identifikuar si rritës të rrezikut për zhvillimin e demencës.
Duke përjashtuar faktorët e pashmangshëm, si plakja dhe përbërja gjenetike, ekspertët thanë se pirja e duhanit, mungesa e ushtrimeve fizike, konsumimi i tepruar i alkoolit, izolimi social dhe ndotja e ajrit ishin përgjegjës për katër në dhjetë raste të kësaj gjendjeje.
Ekspertët pretenduan se studimi, i publikuar në revistën prestigjioze The Lancet, ofronte më shumë shpresë “se kurrë më parë” për të luftuar këtë sëmundje që shkatërron kujtesën dhe prek miliona jetë.
Një analizë e fundit nga Shoqata e Alzheimerit vlerëson se kostoja vjetore totale e demencës në Mbretërinë e Bashkuar është 42 miliardë paund në vit, ku shumicën e barrës e mbajnë familjet.
Popullsia në plakje pritet ta rrisë këtë kosto në 90 miliardë paund brenda 15 viteve të ardhshme.
Sëmundja e Alzheimerit është forma më e zakonshme e demencës dhe prek 982,000 njerëz në Mbretërinë e Bashkuar.
Mendohet se shkaktohet nga grumbullimi i amiloidit dhe tau-t, të cilat formojnë pllaka dhe ngatërrime që e bëjnë më të vështirë funksionimin e trurit.
Në fund, truri nuk arrin të përballojë këtë dëmtim dhe zhvillohen simptomat e demencës.
Problemet me kujtesën, vështirësitë në të menduar dhe arsyetuar, dhe problemet e gjuhës janë simptoma të zakonshme të hershme të kësaj gjendjeje, të cilat përkeqësohen me kalimin e kohës.
Një analizë nga Alzheimer’s Research UK zbuloi se 74,261 njerëz vdiqën nga demenca në vitin 2022, krahasuar me 69,178 një vit më parë, duke e bërë atë shkaktarin kryesor të vdekjeve në vend.