Zgjedhjet parlamentare të 9 shkurtit në Kosovë janë të një rëndësie të madhe për serbët në vend, thonë për qytetarë të Mitrovicës së Veriut dhe Graçanicës, përfaqësues të tyre politikë dhe të shoqërisë civile.
Të gjithë pajtohen se politika e bojkotimit të institucioneve të Kosovës duhet të ndryshojë dhe se problemet e komunitetit serb duhet të institucionalizohen. Kjo zgjidhje është konsideruar si e domosdoshme, në një kohë kur serbët në Kosovë ndihen të margjinalizuar dhe pa përfaqësim adekuat.
Një grua duke votuar në një qendër votimi në Mitrovicën e Veriut, Kosovë, e dielën, 17 tetor 2021. Votimi është një mundësi për serbët që të shprehni zërin e tyre dhe të kërkojnë një përfaqësim më të fortë në qeveri.
Miodrag Marinkoviq nga organizata joqeveritare Qendra për Veprim Afirmativ Social (CASA) thotë se pjesëtarët e komunitetit serb janë të vetëdijshëm se politika e bojkotimit ka dështuar. Ndryshimi është urgjent, dhe për të arritur këto ndryshime, është e nevojshme që serbët të angazhohen aktivisht në proceset zgjedhore.
Sipas tij, ka një numër të madh të qytetarëve që do të votojnë në zgjedhjet e Kosovës për herë të parë. “Mendoj se këtë herë pjesëmarrja e serbëve në zgjedhjet e Kosovës do të jetë rekorde”, thotë ai, duke shprehur shpresën se kjo do të sjellë një ndryshim të vërtetë në politikën kosovare.
Dushan Radakoviq, koordinator rajonal i Demokracisë në Veprim – koalicion i organizatave joqeveritare që monitoron proceset zgjedhore në Kosovë – thotë se zgjedhjet e 9 shkurtit janë të rëndësishme për komunitetin serb, meqë janë të parat që nuk bojkotohen në dy vjetët e fundit. Megjithatë, ai nuk pret që ata të inkurajohen lehtë për të votuar, për shkak të të gjitha ngjarjeve që kanë ndodhur pas daljes së serbëve nga institucionet e Kosovës.
Ata janë tërhequr pas thirrjes së Listës Serbe – partisë më të madhe të serbëve në Kosovë – në përpjekje për të parandaluar zëvendësimin e targave serbe me targa të Kosovës. Por, pavarësisht kësaj, targat serbe janë zëvendësuar dhe Qeveria e Kosovës ka ndërmarrë edhe hapa të tjerë për të konsoliduar pushtetin në veri.
Mes tjerash, ajo ka shfuqizuar dinarin serb dhe ka mbyllur institucionet që kanë funksionuar brenda sistemit të Serbisë, e që Kosova i ka konsideruar të paligjshme. Ky veprim ka rritur tensionet dhe ka shtuar frikën në mesin e serbëve që jetojnë në veriun e Kosovës.
Çfarë thonë qytetarët? Bosilka nga Graçanica – komunë afër Prishtinës – beson se zgjedhjet e 9 shkurtit janë të rëndësishme për serbët në Kosovë, në mënyrë që t’i zgjedhin përfaqësuesit e duhur politikë, që do të mundësojnë mbijetesën e tyre. Ajo dhe familja e saj planifikojnë të jetojnë në Kosovë, ndaj për të është e rëndësishme që të krijohen, siç thotë, kushte më të mira jetese.
“Për ne që jetojmë këtu, zgjedhjet duhet të jenë të rëndësishme. Unë, thjesht, dua të qëndroj dhe të jetoj këtu, kam lindur këtu dhe nuk do të doja të shkoja askund. Prandaj, është e rëndësishme që ta kemi dikë për të luftuar”, thotë Bosilka. Ajo përshkruan ndjenjat e pa sigurisë që ka pasur gjatë kësaj kohe dhe shpreson që zgjedhjet do të sjellin një erë të re shprese dhe ndryshimi për serbët në Kosovë.
Edhe Jovica nga Graçanica beson se zgjedhjet e ardhshme janë të rëndësishme për komunitetin serb, por thekson se ai nuk u beson politikanëve. “Politika më është neveritur”, thotë Jovica, por shton se do të votojë, “sepse ashtu duhet”. Më pas ai nënvizon domosdoshmërinë e pjesëmarrjes në zgjedhje për të siguruar se zërat e tyre do të dëgjohen në institucionalizimin e drejtat e tyre.
Natasha nga Mitrovica e Veriut thotë se serbët në veri të Kosovës janë “shkatërruar” në dy vjetët e fundit. Ajo nuk është e sigurt nëse përfaqësuesit politikë që do të zgjidhen, do t’i përmbushin premtimet e tyre. “Sinqerisht, nuk e di se çfarë të pres. Por, patjetër, zgjedhjet do të ndikojnë në jetën time dhe në vendimin tim nëse do të qëndroj apo jo këtu… sepse me këtë represion që po e përjetojmë, çdo ditë pyesim veten se çfarë bën policia me armë të gjata këtu, derisa ne shëtisim me fëmijë. Ne me të vërtetë nuk kemi nevojë për një jetë të tillë”, thotë Natasha, duke ilustruar tensionet e përditshme që ata përjetojnë.
Autoritetet e Kosovës kanë shtuar praninë e policisë në veri, pasi serbët kanë braktisur institucionet dhe tensionet janë rritur. Ato kanë kulmuar kur një grup i armatosur serbësh ka sulmuar policinë e Kosovës në fshatin Banjskë të Zveçanit, në shtator të vitit 2023, dhe ka vrarë një polic. Këto ngjarje kanë sjellë një ndjesi të thellë frike dhe pasigurie në mesin e serbëve.
Millena nga Mitrovica e Veriut beson se “përfundimi i politikës së bojkotimit të institucioneve të Kosovës, është një taktikë në një kohë të papërshtatshme”. “Me siguri nuk do të ketë ndonjë ndryshim”, thotë ajo, duke shprehur një shqetësim të gjerë për besimin e ulët që kanë serbët në politikën e Kosovës.
Çfarë thonë politikanët?
Lista Serbe nuk iu përgjigj pyetjeve të Radios Evropa e Lirë në lidhje me rëndësinë e zgjedhjeve parlamentare të 9 shkurtit, por udhëheqësit e saj vazhdimisht thonë se është e rëndësishme që kjo parti t’i fitojë të dhjetë vendet parlamentare në Kuvendin e Kosovës, të rezervuara me Kushtetutë për komunitetin serb. Kjo tregon domosdoshmërinë e një përfaqësimi të fortë dhe të vendosur nga serbët në institucione.
Për rëndësinë e fitores së Listës Serbe flasin edhe zyrtarë të lartë të Serbisë, përfshirë presidentin Aleksandar Vuçiq, ndërsa Komisariati për Refugjatë i Republikës së Serbisë është angazhuar për “mobilizimin” e personave të zhvendosur nga Kosova në Serbi, për të votuar në zgjedhjet e Kosovës. Kjo tregon se ndikimi nga jashtë është i dukshëm dhe se situata në Kosovë vazhdon të tërheqë vëmendjen e politikës serbe.
Nenad Rashiq, udhëheqës i Partisë për Liri, Drejtësi dhe Mbijetesë dhe ministër për Komunitete dhe Kthim në Qeverinë aktuale të Kosovës, thotë për Radion Evropa e Lirë se bashkëjetesa është parametri bazë i veprimeve të mëtutjeshme të partisë. Ai thekson domosdoshmërinë e dialogut dhe bashkëpunimit për të zgjidhur problemet që përballen serbët në Kosovë.
“Këta janë mekanizmat që përfaqësojnë praktikisht pushtetin ekzekutiv, apo pushtetin praktik në terren. Ju mund të dëshironi të punoni në institucionet e Republikës së Serbisë, por kur është fjala për marrjen e lejes për ndërtimin e një shtëpie, duhet të shkoni në një komunë të Kosovës. Prandaj, nuk bëhet fjalë nëse dikujt i pëlqen ose jo, dëshiron ose jo… është një domosdoshmëri për të gjithë ata që mendojnë të jetojnë në Kosovë”, thotë Rashiq.
Millija Bishevac nga Lëvizja Popullore Serbe thotë se zgjedhjet e ardhshme në Kosovë janë të një rëndësie jetike, sepse “populli ynë nuk ka qenë kurrë në një situatë më të vështirë në periudhën e pasluftës”. Ai shpreh frikën se nëse përfaqësuesit e duhur nuk votohet, e ardhmja e komunitetit serb do të mbetet e pasigurt.
Sipas tij, institucionet serbe në Kosovë janë pothuajse joekzistente dhe ato të Kosovës janë të vetmet përmes të cilave serbët mund të luftojnë për të drejtat e tyre, të garantuara edhe me ligjet e Kosovës. Ai nënvizon rëndësinë e pjesëmarrjes aktive, për të garantuar se të drejtat e serbëve nuk do të shkelin më.
“Qytetarët e dinë se kush është përgjegjës për diçka të tillë. Është e rëndësishme që në këto zgjedhje t’i zgjedhin përfaqësuesit e tyre, që do të flasin në emër të tyre për problemet e vazhdueshme. Të drejtat tona themelore janë gërryer për vite me radhë, ndërsa ata që na kanë përfaqësuar më herët, kanë heshtur për këtë”, thotë Bishevac për Radion Evropa e Lirë, duke bërë thirrje për angazhim dhe aksion konkret.
Në dhjetë vjetët e fundit, të dhjetë vendet e garantuara parlamentare në Kuvendin e Kosovës i ka mbajtur Lista Serbe. Por, në dy vjetët e fundit, deputetët serbë, në përputhje me “politikën e bojkotimit”, kanë shkuar në Kuvend çdo gjashtë muaj për t’u nënshkruar dhe, në këtë mënyrë, nuk i kanë humbur mandatet dhe pagat. Ky veprim, ndonëse i nevojshëm për mbijetesë, përfundimisht nuk ndihmon në forcimin e pozitat e serbëve në Kosovë.
Bishevac thotë se nuk duhet heshtur më për vendimet e autoriteteve qendrore që i dëmtojnë interesat e komunitetit serb. Përveç partisë së tij, të Rashiqit dhe Listës Serbe, në zgjedhjet e 9 shkurtit do të marrin pjesë edhe parti të tjera të komunitetit serb: Demokracia Serbe, Partia e Serbëve të Kosovës dhe Nisma Qytetare Drejtësia Popullore. Një diversifikim i tillë i ofertës politike, sipas analistëve, është një shenjë pozitive për të ardhmen e serbëve në Kosovë.
Çfarë thonë shoqëria civile?
Radakoviq nga Demokracia në Veprim dhe Marinkoviq nga Qendra për Veprim Afirmativ Social thonë se zgjedhjet e 9 shkurtit janë të rëndësishme për serbët, sepse do t’i japin fund bojkotimit të institucioneve të Kosovës. Sipas tyre, të drejtat dhe interesat e serbëve mund të mbrohen më së miri përmes pjesëmarrjes në institucione. “Është e rëndësishme që komuniteti serb të luftojë më shumë për të drejtat e veta. Kemi qenë disi në rrëmujë. Nuk është luftuar mjaftueshëm për të drejtat e serbëve që garantohen me ligjet dhe Kushtetutën e Kosovës”, thotë Radakoviq.
“Kësaj radhe duket se do të kemi pluralizëm në përfaqësimin politik të serbëve [në nivel qendror]. Unë e shoh këtë si përparim të mirë demokratik. Shpresoj që, pas zgjedhjeve, të ketë zgjuarsi dhe përgjegjësi të mjaftueshme për t’u pajtuar për një platformë të interesave minimale të serbëve”, thotë në anën tjetër Marinkoviq. Ai thekson se pjesëmarrja e serbëve në zgjedhje është e rëndësishme edhe për të ruajtur mandatet parlamentare, të rezervuara për komunitetin serb, të cilat janë vendimtare për miratimin e ligjeve të rëndësishme në Kuvendin e Kosovës.
Ndryshimet kushtetuese në Kosovë, për shembull, nuk janë të mundshme pa mbështetjen e dy të tretave të votave të deputetëve të komuniteteve pakicë. Kjo do të thotë se ndryshimi i mundshëm i Kushtetutës së Kosovës do të kërkonte së paku shtatë vota nga deputetët e komunitetit serb.