Për Qeverinë e Kosovës, shkëmbimi i territoreve me Serbinë, si mundësi për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve, nuk duhet të vihet në diskutim.
Ajo thotë se ka qenë dhe është kundër idesë së tillë. Ky qëndrim vjen pas një periudhe tensioni dhe diskutimesh që vazhdojnë të ndikojnë në stabilitetin e Ballkanit.
“Qeveria e Kosovës refuzon projekte e zgjidhje me karakter territorial”, thotë zëdhënësi Përparim Kryeziu për Radion Evropa e Lirë. Ky deklarim thekson angazhimin e Qeverisë për ruajtjen e integritetit territorial dhe stabilitetit në rajon.
Ideja e shkëmbimit të territoreve u riaktualizua javën e kaluar, kur kandidatja për komisionare të Zgjerimit të Bashkimit Evropian, Marta Kos, u deklarua kundër saj. “Komisioni Evropian dhe unë, nëse konfirmohem, nuk do t’i ndjekim këto tendenca”, tha Kos në një seancë dëgjimore në Parlamentin Evropian, duke theksuar se stabiliteti rajonal është prioriteti kryesor.
Po atë javë, zgjedhjet presidenciale në SHBA i fitoi ish-presidenti republikan, Donald Trump, i cili do ta marrë mandatin nga janari i vitit të ardhshëm. Në administratën e tij të parë, disa zyrtarë kanë diskutuar mbi mundësinë e “korrigjimeve territoriale” mes Kosovës dhe Serbisë.
“Ne nuk do të jemi pengesë dhe nuk mendoj se dikush në Evropë do të qëndrojë në mes, nëse dy palët në konflikt arrijnë një marrëveshje të kënaqshme”, ka thënë këshilltari i atëhershëm për siguri kombëtare, John Bolton, në gusht të vitit 2018. Këto komente kanë ringjallur debate të ngjashme, duke përfshirë propozime që veriu i Kosovës, i banuar me shumicë serbe, të shkëmbehej me jugun e Serbisë, ku jeton popullatë shqiptare.
Këto ide, si në Kosovë, ashtu edhe në Serbi, kanë hasur në reagime të ndryshme, përfshirë mbështetje dhe kundërshtim. Aleatët kryesorë të Kosovës në Evropë, përfshirë Britaninë dhe Gjermaninë, kanë shprehur shqetësim se thirrjet për ndryshim të kufijve në Ballkan mund të sjellin destabilizim, duke theksuar se duhet evituar çdo veprim që mund të rrisë tensionet.
Këtë qëndrim ka sot Qeveria e Kosovës, e cila thotë se përpjekjet eventuale për ndarje të Kosovës nën petkun e shkëmbimit territorial “nuk janë projekt paqësor dhe ndezin konflikte të gjera e të gjatë në Ballkan.” Një nocion i qartë është se stabiliteti dhe paqja janë kushte thelbësore për zhvillimin e rajonit dhe për integrimin evropian të të dy vendeve.
“Vetëm spekulime”
Për James Ker-Lindsay, profesor në Shkollën Ekonomike të Londrës, përmendja e idesë për shkëmbimin e territoreve tani, bazohet vetëm në spekulime dhe asgjë konkrete. “Kjo ishte në agjendë më herët [në administratën e parë të Trumpit]. Mendoj se nuk ka asnjë justifikim që po flitet diçka [rreth kësaj teme]”, thotë Ker-Lindsay për Radion Evropa e Lirë, duke e parë këtë çështje si të ndjeshme dhe komplekse.
Aleksandar Popov, drejtues i Qendrës joqeveritare për Rajonalizëm në Novi Sad të Serbisë, thotë se nuk e di se kush është duke e iniciuar tani idenë e shkëmbimit të territoreve, por thekson se shumëçka ka ndryshuar. Ai përmend se pushteti i Kosovës ka arritur të eliminojë disa nga institucionet serbe që funksiononin në Kosovë, duke sugjeruar se ideja e ndarjes tani është e vdekur. Më tej, ai thotë se kushdo që analizon situatën do ta kuptojë se Prishtina nuk do ta pranojë një marrëveshje të tillë.
David Kanin, profesor i Studimeve Evropiane në Universitetin Johns Hopkins në Uashington, thekson se gjasat për rikthimin e idesë së shkëmbimit të territoreve janë të vogla. Ai argumenton se marrëveshja është folur ndërmjet Thaçit dhe Vuçiqit, të cilët kishin një nivel bashkëpunimi që nuk ekziston aktualisht mes kryeministrit Albin Kurti dhe presidentit Aleksandar Vuçiq. Aktet dhe deklaratat e tij sugjerojnë një situatë më të tensionuar dhe të ndërlikuar në raportet mes dy vendeve.
Kosova dhe Serbia, me ndërmjetësimin e BE-së, janë në negociata për normalizimin e marrëdhënieve që nga viti 2011. Ato kanë arritur dhjetëra marrëveshje, mirëpo shumë prej tyre mbeten të zbatuara. Palët vazhdojnë të fajësojnë njëra-tjetrën për mungesë angazhimi dhe përpjekje të pakta për të zbatuar marrëveshjet e arritura. Ky mungesë angazhimi rrezikon të pengojë procesin e integrimit evropian të të dyja vendeve.
Një zhvillim i rëndësishëm është se Kurti dhe Vuçiq nuk janë takuar që nga shtatori i vitit 2023, duke lënë hapësirë për spekulime rreth mundësisë së bisedimeve të ardhshme. BE-ja ka bërë të qartë se rruga e tyre drejt integrimit evropian varet ekskluzivisht nga normalizimi i marrëdhënieve. Në këtë kontekst, kandidatja për shefe të politikës së jashtme të BE-së, Kaja Kallas, theksoi se “Ballkani Perëndimor është rajon shumë i rëndësishëm” dhe se do të punojë për të bërë të mundur zgjerimin e BE-së.